رابطه صبر و ایمان

صبر، مقاومت در برابر هر انگیزه‏اى است که انسان را از خداوند دور مى‏کند؛ بنابراین تخلق به هر یک از اخلاقیات ایمانى، نیازمند صبر است، زیرا در اخلاق، ایمان و خلق نیکو، با معیار اثرگذارى آن در تقرب انسان به خداوند نیکو شمرده مى‏شود و در برابر هر خلق نیک، خلق بدى قرار دارد که گرویدن به آن آسانتر است؛ ولى تخلق به اخلاق نیکو، نیازمند پایدارى و تمرین و ممارست است. ازاین‏گذشته مقاومت در برابر چیزهایى که انسان را از خداوند دور مى‏سازد، در صورتى انجام مى‏گیرد که انسان به خداوند مؤمن باشد و نسبت به او معرفت داشته باشد. بدون شناخت خداوند و اوصاف او و بدون ایمان، نمى‏توان هیچ عملى را به سبب مقرب بودن نیکو شمرد و یا بالعکس. بنابراین ایمان به معناى معرفت و یقین به خداوند و اسماء حسناى او، شرط ضرورى و مقدمه لازم صبر است. از طرف دیگر، ایمان علاوه بر اقرار زبانى و معرفت یقینى مشتمل بر عمل به ارکان نیز مى‏باشد و عمل به مقتضاى معرفت، خود نیازمند صبر و مقاومت است. درنتیجه مى‏توان گفت بدون صبر، ایمان کامل که التزام عملى به دین خداست امکانپذیر نیست. پس رابطه ایمان و صبر، دو طرف دارد: از یکسو ایمانِ نظرى سازنده صبر است و از سوى دیگر، بدون صبر، ایمان عملى تحقق نمى‏یابد.کسى که در مصیبتها زبان به شکایت مى‏گشاید، از ضعف معرفت و ایمان نظرى خود خبر داده است. به عبارت دیگر، نقص شناخت و یقین، او را از شکیبایى عاجز کرده است. کسى نیز که بر طاعت صبر نمى‏کند، نتوانسته است به لوازم معرفت خود ملتزم بماند. او قادر نیست در راهى که معرفت خداوند در برابر انسان مى‏گشاید گام نهد؛ پس ایمان او کامل نمى‏شود. همچنین است کسى که در برخورد با گناه اختیار از کف مى‏دهد و مرتکب گناه مى‏شود. او نیز به هنگام گناه، گویى از خدایى که مى‏شناسد غافل مى‏شود و به اقتضاى ایمان نظرى خود عمل نمى‏کند.در روایات بر رابطه ایمان و صبر تأکید بسیارى شده است. امیرالمؤمنین علیه‏السلام مى‏فرمایند:وعلیکم بالصبر فان الصبر من الایمان کالرأس من الجسد ولاخیر فى جسد لارأس معه ولا فى ایمان لاصبر معه؛ [2]
صبر پیشه کنید! زیرا صبر براى ایمان همچون سر براى بدن است و هیچ خیرى در بدنِ بدون سر نیست و هیچ خیرى در ایمانى که صبر با آن نیست نمى‏باشد.
ایشان در روایت دیگرى فرموده‏اند:الایمان على اربع دعائم: على الصبر والیقین والعدل والجهاد؛ [3]ایمان بر چهار ستون استوار است: صبر و یقین و عدل و جهاد.
ایمان نظرى و عملى در انسانِ متقى جمع است. به عبارت دیگر انسان با تقوا به شناختى صحیح درباره خداوند دست مى‏یابد، به صراط مستقیم رهنمون مى‏شود و وظایف خویش را مى‏شناسد. او به لحاظ عملى نیز مطیع فرمان پروردگار خویش است و از حدود صراط مستقیم تجاوز نمى‏کند. امیرالمؤمنین علیه‏السلام در ذکر اوصاف متقین بارها ویژگى صبر را در متقین یادآور شده‏اند. ایشان در خطبه همام ضمن برشمردن علامات متقین مى‏فرمایند: «و من علامة احدهم... صبرا فى شدة» و در جاى دیگرى از همان خطبه فرمودند: «وفى المکاره صبور». در همانجا مى‏فرمایند: «زندگى دنیوى در نظر انسان متقى کوتاه و در مقایسه با جهان آخرت ناچیز است»، «[المتقون] صبروا ایاما قصیره اعقبتهم راحة طویله». صبر مورد نظر در این جمله، همه انواع صبر را دربرمى‏گیرد، زیرا حیات پرهیزگاران آکنده از صبر بر مصائب، طاعات و معاصى است.

انسان متقى به آخرت ایمان دارد و درنتیجه بر طاعت و معصیت خداوند صبر مى‏کند و موجب جلب نعمتهاى خدا مى‏شود. امام على علیه‏السلام فرمودند:
واستتموا نعم اللّه علیکم بالصبر على طاعته والمجانبة لمعصیته فان غدا من الیوم قریب؛ [4]
و با شکیبایى بر طاعت خدا و دورى گزیدن از معصیت او، کامل ساختن نعمتهایش را بخواهید که فردا به امروز نزدیک است.

منابع :

آموزه های بنیادین علم اخلاق (1)، محمد فتحعلی خانی

میزان الحکمة – محمد ریشهری

نهج البلاغه

[1] - میزان الحکمة – محمد ریشهری

[2] - نهج‏البلاغه، کلمات قصار، ٨٢

[3] - نهج البلاغه ، کلمات قصار، ٣

[4] - نهج‏البلاغه، خطبه ١٨٨

(0) نظر

دسته ها : شرح حدیث

پنج شنبه شانزدهم 8 1387